ඕස්ට්‍රේලියානු වෙරළ තීරයට සිදුවී ඇති විනාශය ගැනත් කථා කරමු?
දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් ඇති වූ ආන්තික කාලගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් ඕස්ට්‍රේලියානූ වෙරළ තීරයෙන් සියයට 45 කට වැඩි ප්‍රමාණයක් දැනටමත් පීඩාවට පත්ව ඇති බව වාර්තා වේ.
දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් ඇති වූ ආන්තික කාලගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් ඕස්ට්‍රේලියානූ වෙරළ තීරයෙන් සියයට 45 කට වැඩි ප්‍රමාණයක් දැනටමත් පීඩාවට පත්ව ඇති බව වාර්තා වේ.
එපමණක්ද නොව, ආන්තික සිදුවීම් වඩාත් නරක අතට හැරෙනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන බැවින් මෙම පරිසර පද්ධති යථා තත්ත්වයට පත් කිරීමට මහඟු පරිශ්‍රමයක් දැරීමට සිදුවනු ඇත.
තාප තරංග, ගංවතුර, නියඟ සහ සුළි සුළං සංඛ්‍යාත හා තීව්‍රතාවයෙන් වැඩි වන බවටත්, දේශගුණික විපර්යාස නිසා මෙය සිදුවන බවටත් විද්‍යාත්මක සාක්ෂි වර්ධනය තිබේ.
කොරල්, මුහුදු වෙරළ, කඩොලාන සහ කෙල්ප් ඕස්ට්‍රේලියානුවෙරළ තීරයේ වාසස්ථාන සාදන ප්‍රධාන විශේෂයන් වන අතර, ඒවා සියල්ලම සමුද්‍ර අපෘෂ්ඨවංශීන්, මාළු, මුහුදු කැස්බෑවන් සහ සමුද්‍ර ක්ෂීරපායින්ගේ ජීවය පවත්වා ගැනීම සඳහා සහාය වේ.
Healthy kelp , dead kelp (right) in Western Australia. (Russ Babcock) (left)
2011 සහ 2017 අතර කාල පරිච්ඡේදය සමාලෝචනය කළ විට මෙම සිදුවීම් ප්‍රධාන සාගර වාසස්ථාන කෙරෙහි විනාශකාරී බලපෑම් ඇති කර ඇති බව පෙනී ගොස් ඇත. මේවාට කෙල්ප් සහ කඩොලාන වනාන්තර, මුහුදු වෙරළ තණබිම් සහ කොරල් පර අඩංගුය. ඒවායින් සමහරක් තවමත් යථා තත්වයට පත් වී නොමැති අතර නැවත කිසි විටෙකත් එසේ නොවනු ඇත. මෙම සොයාගැනීම් අඳුරු පින්තූරයක් පින්තාරු කරන අතර, හදිසි ක්‍රියාමාර්ගයක අවශ්‍යතාව අවධාරනය කරයි.
[embedyt] https://youtu.be/nSddSEk5fDU [/embedyt]
බලපෑමට ලක් වූ ප්‍රදේශ බොහොමයක් ඒවායේ ප්‍රමාණය හා ජෛව විවිධත්වය සඳහා ගෝලීය වශයෙන් වැදගත් වන අතර දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් මේ වන විට ඒවා සාපේක්ෂව බාධාවකින් තොරව පවතී. ලෝක උරුම ප්‍රදේශ වන මහා බාධක පරය, මෝර බොක්ක, නින්ගාලූ වෙරළ ද බලපෑමට ලක් වූ ප්‍රදේශ වේ.
Bleached staghorn coral on the Great Barrier Reef. (Damian Thomson)
ඒවා විශාල පරාසයක සත්ව හා ශාක විශේෂයන්ට ආහාර සහ නවාතැන් සපයයි. විශාල මත්ස්‍යයන් හා කැස්බෑවන් වැනි සතුන්ගෙන් බොහොමයක් සංචාරක හා මසුන් ඇල්ලීම වැනි වාණිජ කර්මාන්තවලට මෙන්ම ඕස්ට්‍රේලියානුවන්ට සංස්කෘතික වශයෙන් වැදගත් වේ.
මෙම බලපෑමට ලක් වූ වාසස්ථාන හරහා ප්‍රතිසාධනය ආරම්භ කර ඇත, නමුත් සමහර ප්‍රදේශ කිසි විටෙකත් ඔවුන්ගේ පෙර තත්වයට නොපැමිණෙනු ඇත. ආන්තික දේශගුණික විපර්යාසයන්ගෙන් ඇති විය හැකි දිගු කාලීන ප්‍රතිඵල තක්සේරු කිරීමට පරිසර පද්ධති ආකෘති භාවිතා කර ඇත.
මෙම කාර්යයෙන් ඇඟවෙන්නේ ප්‍රකෘතිමත් වීම ආරම්භ වන ස්ථානවල පවා සම්පූර්ණ සුවය ලැබීමේ සාමාන්‍ය කාලය අවුරුදු 15 ක් පමණ විය හැකි බවයි. මන්දගාමීව වැඩෙන මෝරුන් සහ ඩුගොන්ග් වැනි විශේෂවලට අවුරුදු 60 ක් දක්වා වැඩි කාලයක් ගතවනු ඇත.
Healthy seagrass , damaged seagrass (right) in Shark Bay. (Mat Vanderklift) (left)
නමුත් ආන්තික දේශගුණික සිදුවීම් වසර 15 කට අඩු කාලයකදී සිදුවනු ඇතැයි පුරෝකථනය කර ඇත. මෙහි ප්‍රතිඵලය වනුයේ පියවරෙන් පියවර මෙම පරිසර පද්ධතිවල තත්වය පහත වැටීමයි, මන්දයත් එය සම්පූර්ණ ප්‍රකෘතිමත් වීම සඳහා සිදුවීම් අතර ඉතා සුළු කාලයක් ඉතිරි වන බැවිනි. මෙය දැනටමත් මහා බාධක පරයේ කොරල් සමඟ සිදුවන බව පෙනේ.
ඕස්ට්‍රේලියාවේ ගිනිකොනදිග වෙරළ තීරයේ කෙල්ප් වනාන්තර අහිමි වීම, මුහුදු ඉකිරියන් පැතිරීම සහ නිවර්තන තණබිම් මත්ස්‍ය විශේෂ පැතිරීම වැනි සිදුවීම් නිසා සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම නිසා සිදුවන ක්‍රමානුකූල වෙනස්වීම් වලට අධික ලෙස දේශගුණික විපර්යාසයන්ට හානි සිදු වේ.
Healthy mangrove forest and dead mangrove forest (right) at Flinders River. (Robert Kenyon) (left)
අවසානයේදී, හරිතාගාර වායූන් මුදා හැරීම නිසා ඉහළ යන අපගේ පෘථිවියේ උණුසුම මන්දගාමී කර නැවැත්විය යුතුය. නමුත් ක්ෂණික හා ඵලදායී විමෝචන අඩු කිරීමක් වුවද, පෘථිවිය උණුසුම් වන අතර ආන්තික දේශගුණික සිදුවීම් වඩාත් ප්‍රචලිත වනු ඇත.
ප්‍රතිසාධනය තවමත් කළ හැකි නමුත් ප්‍රතිසාධන අනුපාත සහ ප්‍රකෘතිය ප්‍රවර්ධනය කරන සාධක මොනවාද යන්න පිළිබඳව දැන සිටීම වැදගත්ය. සක්‍රීය ප්‍රතිෂ්තාපනය හා පුනරුත්ථාපන ප්‍රයත්නයන් තුළින් පරිසර පද්ධතිවලට උපකාර කිරීමට මේ වනවිට බොහෝ ක්‍රියාමාර්ග දැනටත් ඇරඹී ඇත.
