විසි වසරක ඇෆ්ගන් යුද්ධය : ඇමරිකාව කළේ කුමක්ද?

ඇමරිකාවේ පළමු ගුවන් ප්‍රහාර- 2001 ඔක්තෝබර් 7

ඇමරිකාව විසින් මෙහෙයවනු ලැබූ බෝම්බ ප්‍රහාරක ගුවන් යානා ඇෆ්ගනිස්ථානයේ තලෙයිබාන් සහ අල් කයිඩා මධ්‍යස්ථාන වෙත එල්ල කෙරිණි. මෙම ඉලක්කවලට කාබුල්, කන්දහාර් සහ ජලාලාබාද් යන නගර ද ඇතුළත් විය. තලෙයිබාන්වරු බින් ලාඩන් ව ලබාදීම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. ඔවුන්ගේ ගුවන් ආරක්ෂක සහ ප්‍රහාරක ගුවන් යානා බලඇණි මෙම ප්‍රහාරවලින් සැලකිය යුතු අන්දමින් විනාශ විය.

කාබුල් ඇද වැටෙයි – 2001 නොවැම්බර් 13

තලෙයිබාන් විරෝධී කැරළිකරුවන් කණ්ඩායමක් වූ ‘උතුරුදිග සන්ධානය‘ තලෙයිබාන් සංවිධානය දුර්වල වීමත් සමග කාබුල් නුවරට ඇතුල් වෙයි. ඒ වන විට කාබුල් නුවර තලෙයිබාන් ග්‍රහණය බිඳ වැටී තිබේ‍ෙ

2001 නොවැම්බර් 13 දා වන විට කාබුල් නුවර සිටි සියලු තලෙයිබාන් සටන්කරුවන් එක්කෝ පළාගොස්, නැතිනම් නිෂ්ක්‍රිය තත්වයට පත් ව තිබිණි. තලෙයිබාන් ග්‍රහණයේ පැවති සෙසු නගර ද ක්ෂණිකව ඇද වැටෙන්නට විය.

නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් – 2004 ජනවාරි 26

උද්ගත වූ නව දේශපාලන අර්බුදය හමුවේ‍ෙ“loya jirga” හෙවත් ‘මහා සභාව‘ක් ඇති කරමින් ඇෆ්ගනිස්ථාන් ආණ්ඩුව නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් සම්මත කර ගත්තේය. මෙය, 2004 ඔක්තෝබරයේ පැවති මැතිවරණවලට මග පෑදුවේය.

හමීඩ් කර්සායි ජනපති බවට – 2004 දෙසැම්බර් 7

පොපල්සායි ඩුරානි ගෝත්‍රයේ නායකයා වූ හමීඩ් කර්සායි, නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ පළමු ජනපතිවරයා බවට පත් විය. ඔහු ජනපති වශයෙන් පස් අවුරුදු ධුර කාල 2 ක්, එනම් වසර 10 ක් කටයුතු කළේය.

බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාව හෙල්මුන්ද් වෙතට – 2006 මැයි

රටේ දකුණු දිග තලෙයිබාන් බලකොටුව ලෙස සැලකුණු හෙල්මන්ද් පළාත වෙත බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාව ගොඩ බැස්සේය.

ඔවුන්ගේ මූලික මෙහෙයුම වූයේ ඉදිකිරීමේ ව්‍යාපෘතිවලට සහාය දැක්වීම වුවත්, ඔවුන් ඉතාම ඉක්මනිනින් සටන් පෙරමුණ වෙත යෙදවිණි. මෙම යුද්ධය තුළ බ්‍රිතාන්‍ය සොල්දාදුව් 450කට වැඩි සංඛ්‍යාවකට දිවි අහිමි වී තිබේ.

ඔබාමාගේ තල්ලුව – 2009 පෙබරවාරි 17

ඇමරිකානු ජනපති බරාක් ඔබාමා, ඇෆ්ගනිස්ථානයට යවන සොල්දාදුවන්ගේ කැපී පෙනෙන වැඩි වීමක් සිදු කළේය. ඒ අනුව 140,000 ක ඇමරිකානු සොල්දාදුවෝ පිරිසක් ඇෆ්ගනිස්ථානයට පැමිණියහ.

ඉරාකයේදී මෙන් සිවිල් වැසියන් ආරක්ෂා කිරීම සහ කැරළිකරුවන් මරා දැමීම ඔවුන්ගේ ප්‍රමුඛතාවයන් බව කියැවිණි.

ඔසාමා බින් ලාඩන් මරා දැමෙයි – 2011 මැයි 2

අල් කයිඩා නායකයා ඇමරිකානු නේවි සීල් භටයන් විසින් පාකිස්ථානයේ ඇබොට්ටාබාද් හි ගොඩනැගිල්ලක් තුළ සිටියදී ඝාතනය කරනු ලබයි. මෙම ස්ථානය පිහිටා තිබුණේ පාකිස්තානයේ මිලිටරි ඇඩකමියට සැතපුමක් නුදුරෙන් විම විශේෂ ලක්ෂණයකි. බින් ලාඩන්ගේ මළ සිරුර මුහුදට දමනු ලැබිණි. මෙම ක්‍රියාන්විතය CIA සංවිධානය විසින් මෙහෙයවනු ලැබූ පැය 10 ක රහසිගත හමුදා මෙහෙයුමකි. බින් ලාඩන් පාකිස්ථානයේ ජීවත් වන බවට ලැබුණු මෙම සනාථ වීම විසින්, පාකිස්ථානය ත්‍රස්තවාදයට එරෙහි යුද්ධයට සහාය නොදක්වන්නේය යන ඇමරිකානු චෝදනාව ප්‍රබල කළේය. තවද, බින් ලාඩන් ඝාතනයට ලක් වන ආකාරය ඇමරිකානු ජනපති බරාක් ඔබාමා සහ උප ජනපතිනිය හිලරි ක්ලින්ටන් ඇතුළු කණ්ඩායම ධවල මන්දිරයේ සිට සජීවී ව නැරඹූ බව ද සඳහන් වේ.

මුල්ලා ඕමාර්ගේ මරණය – 2013 අප්‍රේල් 23

තලෙයිබාන් සංවිධානයේ නිර්මාතෘවරයා වූ මුල්ලා මොහොමද් ඕමාර් මිය යයි. ඔහුගේ මරණය වසර 2 ක් මුළුල්ලේ රහසක් ලෙස තබාගෙන තිබූ බව පසුව හෙළි වේ.

ඇෆ්ගන් බුද්ධි අංශ තොරතුරුවලට අනුව මුල්ලා මොහොමද් ඕමාර් මිය යන්නේ පාකිස්ථානයේ කරච්චි නුවර රෝහලකදී ය. ඔහුගේ අසනීප තත්වය කුමක්දැයි හෙළිවන්නේ නැත. කෙසේ නමුත් පාකිස්ථානය, මුල්ලා සිය රටේ සිටි බව ප්‍රතික්ෂේප කරයි.

නේටෝ මෙහෙයුම් අවසන් කෙරේ – 2014 දෙසැම්බර් 28

 කාබුල් නුවර උත්සවයක් පවත්වමින් නේටෝ සංවිධානය, ඇෆ්ගනිස්ථානය තුළ සිය මෙහෙයුම් අවසාන බව ප්‍රකාශ කරයි. ඒ සමග ඇමරිකාව ද දහස් ගණන් භටයන් ඇෆ්ගනිස්ථානයෙන් ඉවත් කර ගනියි. ඉතිරි වූ භට ඛණ්ඩ මූලික වශයෙන් පුහුණු වීම් සහ ඇෆ්ගන් ආරක්ෂක අංශවල උදව්වට රැඳී සිටින අය ය.

තලෙයිබානය නැවත හිස ඔසවයි – 2015

තලෙයිබාන් සංවිධානය මරාගෙන මැරෙන බෝම්බ, කාර් බෝම්බ සහ සෙසු ප්‍රහාර රැල්ලක් එකවර දියත් කරයි. කාබුල් නුවර පිහිටා ඇති පාර්ලිමේන්තු ගොඩනැගිල්ල සහ කුන්දුස් නගරය ද මේවායේ ඉලක්ක බවට පත් වේ. ඉස්ලාමීය රාජ්‍ය භටයෝ (අයිඑස්) ඇෆ්ගනිස්ථානය තුළ මෙහෙයුම් ආරම්භ කරති.

ඇෆ්ගන් මරණ ගණන නිවේදනය කරයි – 2019 ජනවාරි 25

ඇෆ්ගන් ජනපති අෂ්රෆ් ඝානි, සිය ආරක්ෂක අංශ සාමාජිකයන් 45,000 ක් දෙනා 2014 සිට වසර 5 ක් ඇතුළත මෙම යුද්ධය නිසා මරණයට පත් ව ඇති බව නිවේදනය කරයි. මෙම සංඛ්‍යාව, කලින් සිතුවාට වඩා අතිශයින් ඉහළ අගයකි.

ඇමරිකාව, තලෙයිබාන් සංවිධානය සමග ගිවිසුමක් අත්සන් කරයි – 2020 පෙබරවාරි 29

ඇමරිකාව සහ තලෙයිබාන් සංවිධානය ඇෆ්ගනිස්ථානයට ‘සාමය ගෙන ඒමේ ගිවිසුම‘ක් අත්සන් කරයි. මෙය සිදුකරන්නේ කටාර් රාජ්‍ය යේ දෝහා නුවරදී ය. ඇමරිකාව සහ නේටෝ සංවිධානය මාස 14 ක් ඇතුළත සියලු භටයන් ඉවත් කර ගැනීමට එකග වන්නේ තලෙයිබාන්වරුන් ගිවිසුම ආරක්ෂා කරන්නේ නම් පමණි.