ගෝලීය කාබන් ඩයොක්සයිඩ් මට්ටම ඉහළ යාම පිලිබදව ඔබ දැනුවත් ද?

සූර්යයාගේ උෂ්නත්වය උකහා ගන්නා හරිතාගාර වායූන් පෘථිවියේ දේශගුණය මිනිසුන්ට සහ වෙනත් සතුන් මිලියන ගණනකට වාසයට සුදුසු දේශගුණයක් සහිත පරිසරයක් බවට පරිවර්තනය කරයි. නමුත් එම වායූන්ගේ පරිමා දැන් සමතුලිත නොවන අතර මෙය පෘථිවි ජීවීන්ගේ පැවැත්මට විශාල වශයෙන් තර්ජනය කරයි.

කාබන් ඩයොක්සයිඩ් වායුගෝලීය මට්ටම් – වඩාත්ම භයානක හා බහුලව පවතින හරිතාගාර වායුව- මෙතෙක් වාර්තා වී ඇති ඉහළම ප්‍රතිශතයක පවතී. මෙසේ හරිතාගාර වායු මට්ටම ඉතා ඉහළ මට්ටමක පවතින්නේ මූලික වශයෙන් මිනිසුන් පොසිල ඉන්ධන දහනය කිරීමෙන් ඒවා වාතයට මුදා හැර ඇති බැවිනි. වායූන් සූර්ය ශක්තිය අවශෝෂණය කර පෘථිවි පෘෂ්ඨය මත තාපය රඳවා තබා ගනී. එම තාපය හසුකර ගැනීම හරිතාගාර ආචරණය ලෙස හැඳින්වේ.

හරිතාගාර ආචරණ සංකල්පයේ මූලයන් 19 වන සියවසේදී ප්‍රංශ ගණිතඥ ජෝසෆ් ෆූරියර් විසින් 1824 දී ගණනය කරන ලදී. ඔහුට අනුව පෘථිවියට වායුගෝලයක් නොමැති නම් එය වඩාත් සිසිල් වනු ඇත. අද, දේශගුණික විපර්යාස යනු හරිතාගාර වායු සාන්ද්‍රණයන් විසින් මෙහෙයවනු ලබන සංකීර්ණ මාරුවීම් විස්තර කිරීමට විද්‍යාඥයන් භාවිතා කරන යෙදුමයි, එය වර්තමාන පෘථිවියේ කාලගුණික හා දේශගුණික පද්ධති කෙරෙහි බලපායි.

දේශගුණික විපර්යාසයන්ට ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම පමණක් නොව ආන්තික කාලගුණික සිදුවීම්, වනජීවී ජනගහනය සහ වාසස්ථාන වෙනස් කිරීම, මුහුද ඉහළ යාම සහ වෙනත් බලපෑම් රාශියක් ඇතුළත් වේ. ලොව පුරා රජයන් සහ සංවිධාන, දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය මණ්ඩලය IPCC, නවතම දේශගුණික විපර්යාස විද්‍යාව පිලිබද පර්‍යේෂණ කරන එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, හරිතාගාර වායු මැනීම, ඒවායේ බලපෑම් නිරීක්ෂණය කිරීම සහ විසඳුම් ක්‍රියාත්මක කිරීමට උත්සුක වෙති.

ප්‍රධාන හරිතාගාර වායු සහ ප්‍රභවයන්

කාබන් ඩයොක්සයිඩ් (CO2): කාබන් ඩයොක්සයිඩ් යනු මූලික හරිතාගාර වායුව වන අතර එය විමෝචනයෙන් හතරෙන් තුනකට පමණ වගකිව යුතුය. එය වසර දහස් ගණනක් වායුගෝලයේ රැඳී සිටිය හැකිය. 2018 දී හවායි හි මෞනා ලෝවා වායුගෝලීය බේස්ලයින් නිරීක්ෂණාගාරයේ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් මට්ටම මිලියනයකට කොටස් 411 ක් කරා ළඟා වූ අතර එය මෙතෙක් වාර්තා වූ ඉහළම මාසික සාමාන්‍යයයි. කාබන් ඩයොක්සයිඩ් විමෝචනය ප්‍රධාන වශයෙන් සිදුවන්නේ කාබනික ද්‍රව්‍ය දහනය කිරීමෙනි: ගල් අඟුරු, තෙල්, ගෑස්, දැව සහ ඝන අපද්‍රව්‍ය.

මීතේන් (CH4): ස්වාභාවික වායුවේ ප්‍රධාන අංගය වන මීතේන්, ගොඩකිරීම්, ස්වාභාවික වායු හා ඛනිජ තෙල් කර්මාන්ත සහ කෘෂිකර්මාන්තයෙන් (විශේෂයෙන් සතුන් තෘණ ආහාර ජීර්ණ පද්ධතියෙන්) ඇසුරින් පරිසරයට මුදා හරිනු ලැබේ. අවුරුදු 12 ක් පමණ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් අණුවක් පවතින නමුත් මීතේන් අණුවක් වායුගෝලයේ ඒට වඩා අවම වශයෙන් 84 ගුණයක් බලවත් ය. හරිතාගාර වායු විමෝචනයෙන් එය සියයට 16 ක් පමණ මීතේන් වේ.

නයිට්‍රස් ඔක්සයිඩ් (N2O): නයිට්‍රස් ඔක්සයිඩ් ගෝලීය හරිතාගාර වායු විමෝචනයෙන් සියයට හයක් පමණ වේ – නමුත් එය වසර 20 ක් තුළ කාබන් ඩයොක්සයිඩ් වලට වඩා 264 ගුණයකින් බලවත් වන අතර වායුගෝලයේ එහි ආයු කාලය සියවස ඉක්මවයි. නයිට්‍රස් ඔක්සයිඩ් විමෝචනයේ විශාලතම ප්‍රභවය වන්නේ පොහොර, පොහොර සහ කෘෂිකාර්මික අපද්‍රව්‍ය දහනය කිරීම ඇතුළු කෘෂිකර්මාන්තය සහ පශු සම්පත් ය.

කාර්මික වායූන්: හයිඩ්‍රොෆ්ලෝරෝ කාබන්, පර්ෆ්ලෝරෝ කාබන්, ක්ලෝරෝෆ්ලෝරෝ කාබන්, සල්ෆර් හෙක්සාෆ්ලෝරයිඩ් (SF6) සහ නයිට්‍රජන් ට්‍රයිෆ්ලෝරයිඩ් (NF3) වැනි ෆ්ලෝරිනීකෘත වායූන් CO2 ට වඩා දහස් ගුණයකින් භයානක අතර වසර සිය දහස් ගණනක් වායුගෝලයේ රැඳී සිටියි. සියළුම විමෝචනයන්ගෙන් සියයට 2 ක් පමණ ගිණුම්ගත කර ඇති අතර, ඒවා ශීතකරණ, ද්‍රාවක සහ නිෂ්පාදනයේදී භාවිතා කරනු ලැබේ, සමහර විට එය අතුරුඵල ලෙස පිට වේ.

හරිතාගාර වායූන්ගේ බලපෑම්

හරිතාගාර වායූන් දීර්ඝ කාලීන පාරිසරික හා සෞඛ්‍යමය බලපෑම් ඇති කරයි. ඒවා හේතුවෙන් දේශගුණික විපර්යාස ඇති වන අතර දුම් හා වායු දූෂණයෙන් ශ්වසන රෝග සඳහා ද දායක වේ. අහිතකර කාලගුණය, ආහාර සැපයුම් කඩාකප්පල් කිරීම් සහ ලැව්ගිනි වැඩිවීම හරිතාගාර වායූන් නිසා ඇති වන දේශගුණික විපර්යාසයන්ගේ වෙනත් බලපෑම් වේ.

හරිතාගාර වායු විමෝචනය අඩු කරන්නේ කෙසේද?

ගෝලීය ආර්ථිකයේ සෑම අංශයක්ම, නිෂ්පාදනයේ සිට කෘෂිකර්මාන්තයේ සිට ප්‍රවාහනයේ සිට බලශක්ති නිෂ්පාදනය දක්වා හරිතාගාර වායු වායුගෝලයට දායක වේ. එබැවින් දේශගුණික විපර්යාසයන්ගේ අයහපත් ප්‍රතිඵල වළක්වා ගැනීමට නම් ඒවා සියල්ලම පොසිල ඉන්ධන වලින් පරිණාමය විය යුතුය.

ලොව පුරා රටවල් මෙම යථාර්ථය 2015 පැරිස් දේශගුණික ගිවිසුම සමඟ පිළිගෙන ඇත. විශාලතම විමෝචකයන් අතර වෙනස්කම් වඩාත් වැදගත් වනු ඇත: ලෝකයේ හරිතාගාර වායු විමෝචනයෙන් අවම වශයෙන් හතරෙන් තුනකටවත් රටවල් 20 ක් වගකිව යුතු අතර එම රටවල් අතරින් චීනය, එක්සත් ජනපදය සමඟ. සහ ඉන්දියාව ඉදිරියෙන් සිටියි.

හරිතාගාර වායු විමෝචනය වේගවත් කිරීමේ තාක්ෂණයන් දැනටමත් බොහෝ දුරට පවතී. පුනර්ජනනීය ප්‍රභවයන් සඳහා පොසිල ඉන්ධන මාරු කිරීම, බලශක්ති කාර්යක්ෂමතාව ඉහළ නැංවීම සහ කාබන් විමෝචනය අධෛර්යමත් කිරීම ඒවාට මිලක් නියම කිරීම ඇතුළත් වේ. ඇත්ත වශයෙන්ම, ගෝලීය උෂ්ණත්වය නැවැත්වීමේ මාවත් අංශක 1.5 හෝ 2 දක්වා ඉහළ යාම වැලැක්වීමට IPCC විසින් දක්වා ඇති අරමුණු දෙක, යම් ආකාරයකින් රඳා පවතින්නේ අහසින් CO2 උරා ගැනීමේ ක්‍රම අනුගමනය කිරීම මත පදනම් වේ. ඒවාට ගස් සිටුවීම, පවත්නා වනාන්තර සහ තෘණ බිම් සංරක්ෂණය කිරීම සහ බලාගාර හා කර්මාන්තශාලා වලින් CO2 අල්ලා ගැනීම ඇතුළත් වේ.